Kazna doživotnog zatvora za krivično zakonodavstvo Republike Srbije jeste novina, međutim za strane države kao što je Nemačka, Austrija, Francuska, ova kazna opstaje u njihovom pravnom sistemu već dugi niz godina, kao jedina adekvatna sankcija za učinioce najtežih krivičnih dela.
Doživotna kazna zatvora (doživotna robija) je naziv za jednu vrstu krivične sankcije, čijim izricanje osuđeno lice izdržava kaznu doživotnog zatvora do kraja svog života (osim kada su stečeni uslovi da bude pušten na uslovni otpust). U savremenom svetu se smatra drugom najstrožijom krivičnopravnom sankcijom i to odmah nakon smrtne kazne, odnosno najstrožijom krivičnom sankcijom u onim zemljama koje su smrtnu kaznu ukinule( kao kod nas, u Republici Srbiji). U zakonodavstva mnogih država je uvedena upravo kao “humana” zamena za smrtnu kaznu. S druge strane, mnoga zakonodavstva su uz kaznu doživotnog zatvora uvele i odredbe koje osuđenicima omogućavaju puštanje na slobodu, najčešće u obliku uslovnog otpusta.
Prvog decembra 2019. godine, stupio je na snagu Zakon o izmenama i dopunama Krivičnog zakonika kojim su uvedene značajne promene u naše krivično zakonodavstvo. Jedna od najznačajnih promena koja je uvedena jeste i KAZNA DOŽIVOTNOG ZATVORA.
U Republici Srbiji smrtna kazna je ukinuta 2002. godine, a koja kazna je najpre zamenjena kaznom zatvora do četrdeset godina, koja je kasnije zamenjena kaznom od trideset do četrdeset godina zatvora. Nakon sedamnaest godina od ukidanja smrtne kazne, u decembru 2019. godine uvedena je kazna doživotnog zatvora, koja se uz kaznu zatvora do dvadeset godina može izreći za najteža krivična dela, uz mogućnost uslovnog otpusta nakon izdržanih 27 godina kazne doživotnog zatvora( Uslovni otpust, član 46 Krivičnog zakonika Republike Srbije).
KAZNA DOŽIVOTNOG ZATVORA je predviđena u članu 44a Krivičnog zakonika, kojim je propisano da :
Stav (1) Za najteža krivična dela i najteže oblike teških krivičnih dela može se uz kaznu zatvora izuzetno propisati i kazna doživotnog zatvora.
Stav (2) Doživotni zatvor ne može se izreći licu koje u vreme izvršenja krivičnog dela nije navršilo dvadeset jednu godinu života.
Stav (3) Doživotni zatvor se ne može izreći u slučajevima kada zakon predviđa da se kazna može ublažiti (član 56. stav 1. tačka 1) ili kada postoji neki od osnova za oslobođenje od kazne.
Moramo istaći da izmene Krivičnog zakonika nastavljaju tendenciju ranijih izmena, čija se svrha nedvosmisleno može oceniti kao pooštravanje zaprećenih kazni, povećavanjem posebnog mimimuma i posebnog maksimuma kod pojedinih krivičnih dela.
KAZNA DOZIVOTNOG ZATVORA je u sistemu kazni zamenila kaznu zatvora u trajanju od 30 do 40 godina. Kazna je predviđena za najteža krivična dela, kao što su: teško ubistvo, obljuba sa detetom ukoliko nastupi smrt deteta, obljube nad nemoćnim licem, trudnom ženom ili detetom sa smrtnim ishodom, silovanje itd.
Nakon izmene i stupanja na snagu sa novinom uvođenja kazne dozivotnog zatvora, učinilo se i veoma delotvornim, imajući u vidu da postoje određeni učinioci najtežih krivičnih dela, koji se ne mogu ni na koji drugi način sankcionisati ili da budemo princizniji, za određena lica, naravno uz procenu kako suda, tako i drugih učesnika u jednom krivičnom postuku ne postoji mogućnost da će se ikada, kroz protek vremena rehabilitovati i da neće ponoviti izvršenje krivičnog delo.
Prvu presudu kojom je učinilac krivičnog dela osuđen na doživotne kazne zatvora izrečenu nakon stupanja na snagu izmena Krivičnog zakonika od 01. decembra 2019. godine , doneta je u slučaju “Malčanskom berberinu” dana 05.01.2021. godine.
