Krivična dela protiv polne slobode je pojava koja prevazilazi granice prirodnosti i dobrovoljnosti partnera u seksualnom odnosu. To je kompleksna pojava čija suština proističe iz posebnog ponašanja učinioca krivičnog dela.
Sami po sebi, gledano sa aspekta krivično-pravnih normi, seksualni delikti su specifični po stepenu moralne izopačenosti, visokom procentu tzv. tamne brojke, izraženom recidivizmu.
TAMNA BROJKA KRIMINALITETA
U grupi krivičnih dela protiv polne slobode veoma izražena je tamna brojka kriminaliteta. Tome pogoduje više razloga. O tome svedoče činjenice da ova vrsta krivičnih dela spada u inkriminacije i dekriminacije najdinamičnijih promena u evoluciji razvoja ljudskog društva.
DOKAZIVANJE IZVRŠENJA KRIVIČNIH DELA PROTIV POLNE SLOBODE
Vrlo važno je naglasiti da oštećeni, odnosno žrtve seksualnog nasilja imaju problema sa dokazivanjem kog god krivičnog dela iz ove grupe, ukoliko im počinilac nije naneo fizičke povrede ili ako nisu poznavale počinioca. Osim navedenog, važno je naglasiti da se u praksi vrlo često dešava da lica koja su preživela bilo koju vrstu seksualnog nasilja, isto ne prijave, zbog moralne osude i sramnote, pa se samim tim često dešava da učinioci ovih krivičnih dela ostanu nekažnjeni.
KRIVIČNA DELA PROTIV POLNE SLOBODE
Možemo reći da je Krivični Zakonik Republike Srbije u velikoj meri inkriminisao mnoštvo pojavnih oblika seksualne deikvencije, kako ne bi postojale bilo kakve praznine i neinkriminisana nedozvoljena ponašanja, te ćemo stoga nabrojati sva krivična dela iz ove grupe:
Silovanje
Član 178
1. Ko prinudi drugog na obljubu ili sa njom izjednačen čin upotrebom sile ili pretnjom da će neposredno napasti na život ili telo tog ili njemu bliskog lica,
kazniće se zatvorom od pet do dvanaest godina.
2. Ako je delo iz stava 1. ovog člana učinjeno pretnjom da će se za to ili njemu blisko lice otkriti nešto što bi škodilo njegovoj časti ili ugledu ili pretnjom drugim teškim zlom,
učinilac će se kazniti zatvorom od dve do deset godina.
3. Ako je usled dela iz st. 1. i 2. ovog člana nastupila teška telesna povreda lica prema kojem je delo izvršeno ili ako je delo izvršeno od strane više lica ili na naročito svirep ili naročito ponižavajući način ili prema maloletniku ili je delo imalo za posledicu trudnoću,
učinilac će se kazniti zatvorom od pet do petnaest godina.
4. Ako je usled dela iz st. 1. i 2. ovog člana nastupila smrt lica prema kojem je delo izvršeno ili je delo učinjeno prema detetu,
učinilac će se kazniti zatvorom najmanje deset godina ili doživotnim zatvorom.
Obljuba nad nemoćnim licem
Član 179
1. Ko nad drugim izvrši obljubu ili sa njom izjednačen čin iskoristivši duševno oboljenje, zaostali duševni razvoj, drugu duševnu poremećenost, nemoć ili kakvo drugo stanje tog lica usled kojeg ono nije sposobno za otpor,
kazniće se zatvorom od pet do dvanaest godina.
2. Ako je usled dela iz stava 1. ovog člana nastupila teška telesna povreda nemoćnog lica ili ako je delo izvršeno od strane više lica ili na naročito svirep ili naročito ponižavajući način ili je učinjeno prema maloletniku ili je delo imalo za posledicu trudnoću,
učinilac će se kazniti zatvorom od pet do petnaest godina.
3. Ako je usled dela iz st. 1. i 2. ovog člana nastupila smrt lica prema kojem je delo izvršeno ili ako je delo učinjeno prema detetu,
učinilac će se kazniti zatvorom najmanje deset godina ili doživotnim zatvorom.
Obljuba sa detetom
Član 180
1. Ko izvrši obljubu ili sa njom izjednačen čin sa detetom,
kazniće se zatvorom od pet do dvanaest godina.
2. Ako je usled dela iz stava 1. ovog člana nastupila teška telesna povreda deteta prema kojem je delo izvršeno ili je delo izvršeno od strane više lica ili je delo imalo za posledicu trudnoću,
učinilac će se kazniti zatvorom od pet do petnaest godina.
3. Ako je usled dela iz st. 1. i 2. ovog člana nastupila smrt deteta,
učinilac će se kazniti zatvorom najmanje deset godina ili doživotnim zatvorom.
4. Neće se kazniti za delo iz stava 1. ovog člana učinilac, ako između njega i deteta ne postoji značajnija razlika u njihovoj duševnoj i telesnoj zrelosti.
Obljuba zloupotrebom položaja
Član 181
1. Ko zloupotrebom svog položaja navede na obljubu ili sa njom izjednačen čin lice koje se prema njemu nalazi u odnosu kakve podređenosti ili zavisnosti,
kazniće se zatvorom od tri meseca do tri godine.
2. Nastavnik, vaspitač, staralac, usvojilac, roditelj, očuh, maćeha ili drugo lice koje zloupotrebom svog položaja ili ovlašćenja izvrši obljubu ili sa njom izjednačen čin sa maloletnikom koji mu je poveren radi učenja, vaspitavanja, staranja ili nege,
kazniće se zatvorom od jedne do deset godina.
3. Ako je delo iz stava 2. ovog člana učinjeno prema detetu,
učinilac će se kazniti zatvorom od pet do dvanaest godina.
4. Ako je delo iz st. 1. do 3. ovog člana imalo za posledicu trudnoću,
učinilac će se kazniti za delo iz stava 1. zatvorom od šest meseci do pet godina, za delo iz stava 2. zatvorom od dve do dvanaest godina, a za delo iz stava 3. zatvorom od pet do petnaest godina.
5. Ako je usled dela iz stava 3. ovog člana nastupila smrt deteta,
učinilac će se kazniti zatvorom najmanje deset godina ili doživotnim zatvorom.
Nedozvoljene polne radnje
Član 182
1. Ko pod uslovima iz čl. 178. st. 1. i 2, 179. stav 1. i 181. st. 1. i 2. ovog zakonika izvrši neku drugu polnu radnju,
kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do tri godine.
2. Ko pod uslovima iz člana 180. stav 1. i člana 181. stav 3. ovog zakonika izvrši neku drugu polnu radnju,
kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina.
3. Ako je usled dela iz st. 1. i 2. ovog člana nastupila teška telesna povreda lica prema kojem je delo izvršeno ili ako je delo izvršeno od strane više lica ili na naročito svirep ili naročito ponižavajući način,
učinilac će se kazniti zatvorom od dve do deset godina.
4. Ako je usled dela iz st. 1. i 2. ovog člana nastupila smrt lica prema kojem je delo izvršeno,
učinilac će se kazniti zatvorom najmanje pet godina.
Polno uznemiravanje
Član 182a
1.Ko polno uznemirava drugo lice, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do šest meseci
2. Ako je delo iz stava 1. ovog člana učinjeno prema maloletnom licu,
učinilac će se kazniti zatvorom od tri meseca do tri godine.
3. Polno uznemiravanje jeste svako verbalno, neverbalno ili fizičko ponašanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica u sferi polnog života, a koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, ponižavajuće ili uvredljivo okruženje.
4. Gonjenje za delo iz stava 1. ovog člana preduzima se po predlogu.
Podvođenje i omogućavanje vršenja polnog odnosa
Član 183
1. Ko podvede maloletno lice radi vršenja obljube, sa njom izjednačenog čina ili druge polne radnje,
kazniće se zatvorom od jedne do osam godina i novčanom kaznom.
2. Ko omogućava vršenje obljube, sa njom izjednačenog čina ili druge polne radnje sa maloletnim licem,
kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina i novčanom kaznom.
Posredovanje u vršenju prostitucije
Član 184
1. Ko navodi ili podstiče drugog na prostituciju ili učestvuje u predaji nekog lica drugome radi vršenja prostitucije ili ko putem sredstava javnog informisanja i drugih sličnih sredstava propagira ili reklamira prostituciju,
kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina i novčanom kaznom.
2. Ako je delo iz stava 1. ovog člana izvršeno prema maloletnom licu,
učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do deset godina i novčanom kaznom.
Prikazivanje, pribavljanje i posedovanje pornografskog materijala i iskorišćavanje maloletnog lica za pornografiju
Član 185
1. Ko maloletniku proda, prikaže ili javnim izlaganjem ili na drugi način učini dostupnim tekstove, slike, audio-vizuelne ili druge predmete pornografske sadržine ili mu prikaže pornografsku predstavu,
kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do šest meseci.
2. Ko iskoristi maloletnika za proizvodnju slika, audio-vizuelnih ili drugih predmeta pornografske sadržine ili za pornografsku predstavu,
kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina.
3. Ako je delo iz st. 1. i 2. ovog člana izvršeno prema detetu,
učinilac će se kazniti za delo iz stava 1. zatvorom od šest meseci do tri godine, a za delo iz stava 2. zatvorom od jedne do osam godina.
4. Ko pribavlja za sebe ili drugog, poseduje, prodaje, prikazuje, javno izlaže ili elektronski ili na drugi način čini dostupnim slike, audio-vizuelne ili druge predmete pornografske sadržine nastale iskorišćavanjem maloletnog lica,
kazniće se zatvorom od tri meseca do tri godine.
5. Ko pomoću sredstava informacionih tehnologija svesno pristupi slikama, audio-vizuelnim ili drugim predmetima pornografske sadržine nastalim iskorišćavanjem maloletnog lica,
kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do šest meseci.
6. Predmetima pornografske sadržine nastalim iskorišćavanjem maloletnog lica (dečija pornografija) smatra se svaki materijal koji vizuelno prikazuje maloletno lice koje se bavi stvarnim ili simuliranim seksualno eksplicitnim ponašanjem, kao i svako prikazivanje polnih organa deteta u seksualne svrhe.
7. Predmeti iz st. 1. do 4. ovog člana oduzeće se.
Navođenje deteta na prisustvovanje polnim radnjama
Član 185a
(1) Ko navede dete da prisustvuje silovanju, obljubi ili sa njom izjednačenim činom ili drugoj polnoj radnji,
kazniće se zatvorom od jedne do osam godina.
(2) Ako je delo iz stava 1. ovog člana učinjeno upotrebom sile ili pretnje,
učinilac će se kazniti zatvorom od dve do deset godina.
Iskorišćavanje računarske mreže ili komunikacije drugim tehničkim sredstvima za izvršenje krivičnih dela protiv polne slobode prema maloletnom licu
Član 185b
1. Ko u nameri izvršenja krivičnog dela iz čl. 178. stav 4, 179. stav 3, 180. st. 1. i 2, 181. st. 2. i 3, 182. stav 1, 183. stav 2, 184. stav 3, 185. stav 2. i 185a ovog zakonika, koristeći računarsku mrežu ili komunikaciju drugim tehničkim sredstvima dogovori sa maloletnikom sastanak i pojavi se na dogovorenom mestu radi sastanka,
kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina i novčanom kaznom.
2. Ko delo iz stava 1. ovog člana izvrši prema detetu,
kazniće se zatvorom od jedne do osam godina.
PRIMARNA OBELEŽJA
Primarno obeležje ove grupe krivičnih dela je seksualno nasilje. Primena fizičke sile i drugih vidova prinude u seksualnim odnosima, najčešće se ostvaruje kroz agresivni čin zadovoljavanja u savlađivanju otpora i na patnjama žrtve.
Kriminološka istraživanja ono najčešće vrši u večernjim ili kasnim noćnim časovima, u stanovima učinioca ili žrtve, u zatvorenim prostorima zgrada, automobilima i ređe na otvorenom prostoru.
U polovini slučajeva izvršilac krivičnog dela i žrtva su se poznavali pre kriminalnog događaja.
POBUDE IZ KOJIH SE VRŠE KRIVIČNA DELA IZ OVE GRUPE
Neka shvatanja polaze od toga da je reč o patološkom poremećaju polnih nagona, druga da je reč o raznim predrasudama i predispozicijima, treća da su uzroci u seksualnoj agresivnosti, sve do mišljenja da je pojava izraz socijalne dimenzije, a ne bolesti ili poremećaja ličnosti.
Posledice koje prouzrokuju kod žrtava seksualnog nasilja su mnogobrojne: fizičke, psihičke i socijalne.
Fizičke se ispoljavaju u razmerama od neželjene trudnoće, prenošenja zaraznih bolesti, nanošenja telesnih povreda, do čak i smrtnih ishoda.
Psihičke posledice su najtrajnije. One se ogledaju u raznim oblicima trauma u vidu neurotičnih poremećaja (apatija i depresija), osećanja straha, poremećaji sna i ishrane, frigidnosti, nedovoljnog samopoštovanja, sklonost pojavama socijalne patologije (samoubistvu, alkoholizam, narkomanija).
Socijalne posledice takođe, mogu biti višestruke, od nekih oblika invalidnosti, odsustva porodične i socijalne komunikacije, izolacije i stigmatizacije od strane sredine.
SEKSUALNO ZLOSTAVLJANJE
Opšti kriminološki pojam kojim se mogu obuhvatiti svi slučajevi polnog opštenja – obljube i nedozvoljenih polnih radnji (izuzev silovanja) u kojima je iskorišćen položaj zavisnosti ili nemoći žrtve u odnosu na izvršioca krivičnog dela jeste seksualno zlostavljanje. Slučajevi mogu biti različiti: iskorišćavanje službenog položaja rukovodioca prema podređenom; vaspitača i staraoca nad maloletnicima ili decom koja su im poverena na vaspitanje i negu (u našem krivičnom zakonodavstvu: krivično delo obljuba zloupotrebom službenog položaja); iskorišćavanje stanja fizičke i psihičke nedozrelosti žrtava (u našem krivičnom zakonodavstvu krivična dela: obljuba nad detetom i obljuba nad nemoćnim licem). Najtežim oblicima ove vrste seksualnih delikata smatraju se i u praksi najčešćim slučajevima – seksualno zlostavljanje dece.
SEKSUALNO UZNEMIRAVANJE
Blaži oblici seksualnih delikata, poznatih pod pojmom seksualno uznemiravanje. Reč je o opštem pojmu za delikte protiv seksualne slobode ličnosti. Pod tim se podrazumeva neželjeno, neisprovocirano i neuzvraćeno ponašanje seksualne motivacije. To su, najčešće, verbalni, fizički ili kombinovani pritisci kojima se vređa, plaši ili ucenjuje žena sa štetnim posledicama po njeno psihičko i fizičko zdravlje i reputaciju.
Naša advokatska kancelarija pruža usluge zastupanja, odbrane, kao i savetovanja povodom krivičnih dela iz navedene grupe.
